Bhagwad Geeta Chapter #3:
Karma Yog
The Yog of Action
अर्जुन उवाच |
ज्यायसी चेत्कर्मणस्ते मता बुद्धिर्जनार्दन |
तत्किं कर्मणि घोरे मां नियोजयसि केशव || 1||
व्यामिश्रेणेव वाक्येन बुद्धिं मोहयसीव मे |
तदेकं वद निश्चित्य येन श्रेयोऽहमाप्नुयाम् || 2||
श्रीभगवानुवाच |
लोकेऽस्मिन्द्विविधा निष्ठा पुरा प्रोक्ता मयानघ |
ज्ञानयोगेन साङ्ख्यानां कर्मयोगेन योगिनाम् || 3||
न कर्मणामनारम्भान्नैष्कर्म्यं पुरुषोऽश्नुते |
न च संन्यसनादेव सिद्धिं समधिगच्छति || 4||
न हि कश्चित्क्षणमपि जातु तिष्ठत्यकर्मकृत् |
कार्यते ह्यवश: कर्म सर्व: प्रकृतिजैर्गुणै: || 5||
कर्मेन्द्रियाणि संयम्य य आस्ते मनसा स्मरन् |
इन्द्रियार्थान्विमूढात्मा मिथ्याचार: स उच्यते || 6||
यस्त्विन्द्रियाणि मनसा नियम्यारभतेऽर्जुन |
कर्मेन्द्रियै: कर्मयोगमसक्त: स विशिष्यते || 7||
नियतं कुरु कर्म त्वं कर्म ज्यायो ह्यकर्मण: |
शरीरयात्रापि च ते न प्रसिद्ध्येदकर्मण: || 8||
यज्ञार्थात्कर्मणोऽन्यत्र लोकोऽयं कर्मबन्धन: |
तदर्थं कर्म कौन्तेय मुक्तसङ्ग: समाचर || 9||
सहयज्ञा: प्रजा: सृष्ट्वा पुरोवाच प्रजापति: |
अनेन प्रसविष्यध्वमेष वोऽस्त्विष्टकामधुक् || 10||
देवान्भावयतानेन ते देवा भावयन्तु व: |
परस्परं भावयन्त: श्रेय: परमवाप्स्यथ || 11||
इष्टान्भोगान्हि वो देवा दास्यन्ते यज्ञभाविता: |
तैर्दत्तानप्रदायैभ्यो यो भुङ्क्ते स्तेन एव स: || 12||
यज्ञशिष्टाशिन: सन्तो मुच्यन्ते सर्वकिल्बिषै: |
भुञ्जते ते त्वघं पापा ये पचन्त्यात्मकारणात् || 13||
अन्नाद्भवन्ति भूतानि पर्जन्यादन्नसम्भव: |
यज्ञाद्भवति पर्जन्यो यज्ञ: कर्मसमुद्भव: || 14||
कर्म ब्रह्मोद्भवं विद्धि ब्रह्माक्षरसमुद्भवम् |
तस्मात्सर्वगतं ब्रह्म नित्यं यज्ञे प्रतिष्ठितम् || 15||
एवं प्रवर्तितं चक्रं नानुवर्तयतीह य: |
अघायुरिन्द्रियारामो मोघं पार्थ स जीवति || 16||
यस्त्वात्मरतिरेव स्यादात्मतृप्तश्च मानव: |
आत्मन्येव च सन्तुष्टस्तस्य कार्यं न विद्यते || 17||
नैव तस्य कृतेनार्थो नाकृतेनेह कश्चन |
न चास्य सर्वभूतेषु कश्चिदर्थव्यपाश्रय: || 18||
तस्मादसक्त: सततं कार्यं कर्म समाचर |
असक्तो ह्याचरन्कर्म परमाप्नोति पूरुष: || 19||
कर्मणैव हि संसिद्धिमास्थिता जनकादय: |
लोकसंग्रहमेवापि सम्पश्यन्कर्तुमर्हसि || 20||
यद्यदाचरति श्रेष्ठस्तत्तदेवेतरो जन: |
स यत्प्रमाणं कुरुते लोकस्तदनुवर्तते || 21||
न मे पार्थास्ति कर्तव्यं त्रिषु लोकेषु किञ्चन |
नानवाप्तमवाप्तव्यं वर्त एव च कर्मणि || 22||
यदि ह्यहं न वर्तेयं जातु कर्मण्यतन्द्रित: |
मम वर्त्मानुवर्तन्ते मनुष्या: पार्थ सर्वश: || 23||
उत्सीदेयुरिमे लोका न कुर्यां कर्म चेदहम् |
सङ्करस्य च कर्ता स्यामुपहन्यामिमा: प्रजा: || 24||
सक्ता: कर्मण्यविद्वांसो यथा कुर्वन्ति भारत |
कुर्याद्विद्वांस्तथासक्तश्चिकीर्षुर्लोकसंग्रहम् || 25||
न बुद्धिभेदं जनयेदज्ञानां कर्मसङ्गिनाम् |
जोषयेत्सर्वकर्माणि विद्वान्युक्त: समाचरन् || 26||
प्रकृते: क्रियमाणानि गुणै: कर्माणि सर्वश: |
अहङ्कारविमूढात्मा कर्ताहमिति मन्यते || 27||
तत्त्ववित्तु महाबाहो गुणकर्मविभागयो: |
गुणा गुणेषु वर्तन्त इति मत्वा न सज्जते || 28||
प्रकृतेर्गुणसम्मूढा: सज्जन्ते गुणकर्मसु |
तानकृत्स्नविदो मन्दान्कृत्स्नविन्न विचालयेत् || 29||
मयि सर्वाणि कर्माणि संन्यस्याध्यात्मचेतसा |
निराशीर्निर्ममो भूत्वा युध्यस्व विगतज्वर: || 30||
ये मे मतमिदं नित्यमनुतिष्ठन्ति मानवा: |
श्रद्धावन्तोऽनसूयन्तो मुच्यन्ते तेऽपि कर्मभि: || 31||
ये त्वेतदभ्यसूयन्तो नानुतिष्ठन्ति मे मतम् |
सर्वज्ञानविमूढांस्तान्विद्धि नष्टानचेतस: || 32||
सदृशं चेष्टते स्वस्या: प्रकृतेर्ज्ञानवानपि |
प्रकृतिं यान्ति भूतानि निग्रह: किं करिष्यति || 33||
इन्द्रियस्येन्द्रियस्यार्थे रागद्वेषौ व्यवस्थितौ |
तयोर्न वशमागच्छेत्तौ ह्यस्य परिपन्थिनौ || 34||
श्रेयान्स्वधर्मो विगुण: परधर्मात्स्वनुष्ठितात् |
स्वधर्मे निधनं श्रेय: परधर्मो भयावह: || 35||
अर्जुन उवाच |
अथ केन प्रयुक्तोऽयं पापं चरति पूरुष: |
अनिच्छन्नपि वार्ष्णेय बलादिव नियोजित: || 36||
श्रीभगवानुवाच |
काम एष क्रोध एष रजोगुणसमुद्भव: ||
महाशनो महापाप्मा विद्ध्येनमिह वैरिणम् || 37||
धूमेनाव्रियते वह्निर्यथादर्शो मलेन च |
यथोल्बेनावृतो गर्भस्तथा तेनेदमावृतम् || 38||
आवृतं ज्ञानमेतेन ज्ञानिनो नित्यवैरिणा |
कामरूपेण कौन्तेय दुष्पूरेणानलेन च || 39||
इन्द्रियाणि मनो बुद्धिरस्याधिष्ठानमुच्यते |
एतैर्विमोहयत्येष ज्ञानमावृत्य देहिनम् || 40||
तस्मात्त्वमिन्द्रियाण्यादौ नियम्य भरतर्षभ |
पाप्मानं प्रजहि ह्येनं ज्ञानविज्ञाननाशनम् || 41||
इन्द्रियाणि पराण्याहुरिन्द्रियेभ्य: परं मन: |
मनसस्तु परा बुद्धिर्यो बुद्धे: परतस्तु स: || 42||
एवं बुद्धे: परं बुद्ध्वा संस्तभ्यात्मानमात्मना |
जहि शत्रुं महाबाहो कामरूपं दुरासदम् || 43||
arjuna uvacha
jyayasi chet karmanas te mata buddhir janardana
tat kim karmani ghore mam niyojayasi keshava
vyamishreneva vakyena buddhim mohayasiva me
tad ekam vada nishchitya yena shreyo ’ham apnuyam
shri bhagavan uvacha
loke ’smin dvi-vidha nishtha pura prokta mayanagha
jnana-yogena sankhyanam karma-yogena yoginam
na karmanam anarambhan naishkarmyam purusho ’shnute
na cha sannyasanad eva siddhim samadhigachchhati
na hi kashchit kshanam api jatu tishthatyakarma-krit
karyate hyavashah karma sarvah prakriti-jair gunaih
karmendriyani sanyamya ya aste manasa smaran
indriyarthan vimudhatma mithyacharah sa uchyate
yas tvindriyani manasa niyamyarabhate ’rjuna
karmendriyaih karma-yogam asaktah sa vishishyate
niyatam kuru karma tvam karma jyayo hyakarmanah
sharira-yatrapi cha te na prasiddhyed akarmanah
yajnarthat karmano ’nyatra loko ’yam karma-bandhanah
tad-artham karma kaunteya mukta-sangah samachara
saha-yajnah prajah srishtva purovacha prajapatih
anena prasavishyadhvam esha vo ’stvishta-kama-dhuk
devan bhavayatanena te deva bhavayantu vah
parasparam bhavayantah shreyah param avapsyatha
ishtan bhogan hi vo deva dasyante yajna-bhavitah
tair dattan apradayaibhyo yo bhunkte stena eva sah
yajna-shishtashinah santo muchyante sarva-kilbishaih
bhunjate te tvagham papa ye pachantyatma-karanat
annad bhavanti bhutani parjanyad anna-sambhavah
yajnad bhavati parjanyo yajnah karma-samudbhavah
karma brahmodbhavam viddhi brahmakshara-samudbhavam
tasmat sarva-gatam brahma nityam yajne pratishthitam
evam pravartitam chakram nanuvartayatiha yah
aghayur indriyaramo mogham partha sa jivati
yas tvatma-ratir eva syad atma-triptash cha manavah
atmanyeva cha santushtas tasya karyam na vidyate
naiva tasya kritenartho nakriteneha kashchana
na chasya sarva-bhuteshu kashchid artha-vyapashrayah
tasmad asaktah satatam karyam karma samachara
asakto hyacharan karma param apnoti purushah
karmanaiva hi sansiddhim asthita janakadayah
loka-sangraham evapi sampashyan kartum arhasi
yad yad acharati shreshthas tat tad evetaro janah
sa yat pramanam kurute lokas tad anuvartate
na me parthasti kartavyam trishu lokeshu kinchana
nanavaptam avaptavyam varta eva cha karmani
yadi hyaham na varteyam jatu karmanyatandritah
mama vartmanuvartante manushyah partha sarvashah
utsideyur ime loka na kuryam karma ched aham
sankarasya cha karta syam upahanyam imah prajah
saktah karmanyavidvanso yatha kurvanti bharata
kuryad vidvans tathasaktash chikirshur loka-sangraham
na buddhi-bhedam janayed ajnanam karma-sanginam
joshayet sarva-karmani vidvan yuktah samacharan
prakriteh kriyamanani gunaih karmani sarvashah
ahankara-vimudhatma kartaham iti manyate
tattva-vit tu maha-baho guna-karma-vibhagayoh
guna guneshu vartanta iti matva na sajjate
prakriter guna-sammudhah sajjante guna-karmasu
tan akritsna-vido mandan kritsna-vin na vichalayet
mayi sarvani karmani sannyasyadhyatma-chetasa
nirashir nirmamo bhutva yudhyasva vigata-jvarah
sye me matam idam nityam anutishthanti manavah
shraddhavanto ’nasuyanto muchyante te ’pi karmabhih
sye tvetad abhyasuyanto nanutishthanti me matam
sarva-jnana-vimudhans tan viddhi nashtan achetasah
sadrisham cheshtate svasyah prakriter jnanavan api
prakritim yanti bhutani nigrahah kim karishyati
indriyasyendriyasyarthe raga-dveshau vyavasthitau
tayor na vasham agachchhet tau hyasya paripanthinauw
shreyan swa-dharmo vigunah para-dharmat sv-anushthitat
swa-dharme nidhanam shreyah para-dharmo bhayavahah
arjuna uvacha
atha kena prayukto ’yam papam charati purushah
anichchhann api varshneya balad iva niyojitah
sshri bhagavan uvacha
kama esha krodha esha rajo-guna-samudbhavah
mahashano maha-papma viddhyenam iha vairinami
dhumenavriyate vahnir yathadarsho malena cha
yatholbenavrito garbhas tatha tenedam avritam
avritam jnanam etena jnanino nitya-vairina
kama-rupena kaunteya dushpurenanalena cha
indriyani mano buddhir asyadhishthanam uchyate
etair vimohayatyesha jnanam avritya dehinam
tasmat tvam indriyanyadau niyamya bharatarshabha
papmanam prajahi hyenam jnana-vijnana-nashanam
indriyani paranyahur indriyebhyah param manah
manasas tu para buddhir yo buddheh paratas tu sah
evam buddheh param buddhva sanstabhyatmanam atmana
jahi shatrum maha-baho kama-rupam durasadam
Please Donate Generously to Sustain Our Efforts
Your donation can make a difference in promoting awareness about Hindu Traditions. Our next milestone is to touch and inspire 1 million youngsters who are in state of ignorance or lack of direction as far as awareness of Sanatan Dharma and our rich traditions are concerned. We appreciate any contribution you can make to support our cause.