Bhagwad Geeta Chapter #14:
Guṇa Traya Vibhāg Yog
Yog through Understanding Three Modes of Material Nature
श्रीभगवानुवाच |
परं भूय: प्रवक्ष्यामि ज्ञानानां ज्ञानमुत्तमम् |
यज्ज्ञात्वा मुनय: सर्वे परां सिद्धिमितो गता: || 1||
इदं ज्ञानमुपाश्रित्य मम साधर्म्यमागता: |
सर्गेऽपि नोपजायन्ते प्रलये न व्यथन्ति च || 2||
मम योनिर्महद् ब्रह्म तस्मिन्गर्भं दधाम्यहम् |
सम्भव: सर्वभूतानां ततो भवति भारत || 3||
सर्वयोनिषु कौन्तेय मूर्तय: सम्भवन्ति या: |
तासां ब्रह्म महद्योनिरहं बीजप्रद: पिता || 4||
सत्त्वं रजस्तम इति गुणा: प्रकृतिसम्भवा: |
निबध्नन्ति महाबाहो देहे देहिनमव्ययम् || 5||
तत्र सत्त्वं निर्मलत्वात्प्रकाशकमनामयम् |
सुखसङ्गेन बध्नाति ज्ञानसङ्गेन चानघ || 6||
रजो रागात्मकं विद्धि तृष्णासङ्गसमुद्भवम् |
तन्निबध्नाति कौन्तेय कर्मसङ्गेन देहिनम् || 7||
तमस्त्वज्ञानजं विद्धि मोहनं सर्वदेहिनाम् |
प्रमादालस्यनिद्राभिस्तन्निबध्नाति भारत || 8||
सत्त्वं सुखे सञ्जयति रज: कर्मणि भारत |
ज्ञानमावृत्य तु तम: प्रमादे सञ्जयत्युत || 9||
रजस्तमश्चाभिभूय सत्त्वं भवति भारत |
रज: सत्त्वं तमश्चैव तम: सत्त्वं रजस्तथा || 10||
सर्वद्वारेषु देहेऽस्मिन्प्रकाश उपजायते |
ज्ञानं यदा तदा विद्याद्विवृद्धं सत्त्वमित्युत || 11||
लोभ: प्रवृत्तिरारम्भ: कर्मणामशम: स्पृहा |
रजस्येतानि जायन्ते विवृद्धे भरतर्षभ || 12||
अप्रकाशोऽप्रवृत्तिश्च प्रमादो मोह एव च |
तमस्येतानि जायन्ते विवृद्धे कुरुनन्दन || 13||
यदा सत्त्वे प्रवृद्धे तु प्रलयं याति देहभृत् |
तदोत्तमविदां लोकानमलान्प्रतिपद्यते || 14||
रजसि प्रलयं गत्वा कर्मसङ्गिषु जायते |
तथा प्रलीनस्तमसि मूढयोनिषु जायते || 15||
कर्मण: सुकृतस्याहु: सात्त्विकं निर्मलं फलम् |
रजसस्तु फलं दु:खमज्ञानं तमस: फलम् || 16||
सत्त्वात्सञ्जायते ज्ञानं रजसो लोभ एव च |
प्रमादमोहौ तमसो भवतोऽज्ञानमेव च || 17||
ऊर्ध्वं गच्छन्ति सत्त्वस्था मध्ये तिष्ठन्ति राजसा: |
जघन्यगुणवृत्तिस्था अधो गच्छन्ति तामसा: || 18||
नान्यं गुणेभ्य: कर्तारं यदा द्रष्टानुपश्यति |
गुणेभ्यश्च परं वेत्ति मद्भावं सोऽधिगच्छति || 19||
गुणानेतानतीत्य त्रीन्देही देहसमुद्भवान् |
जन्ममृत्युजरादु:खैर्विमुक्तोऽमृतमश्रुते || 20||
अर्जुन उवाच |
कैर्लिङ्गैस्त्रीन्गुणानेतानतीतो भवति प्रभो |
किमाचार: कथं चैतांस्त्रीन्गुणानतिवर्तते || 21||
श्रीभगवानुवाच |
प्रकाशं च प्रवृत्तिं च मोहमेव च पाण्डव |
न द्वेष्टि सम्प्रवृत्तानि न निवृत्तानि काङ् क्षति || 22||
उदासीनवदासीनो गुणैर्यो न विचाल्यते |
गुणा वर्तन्त इत्येवं योऽवतिष्ठति नेङ्गते || 23||
समदु:खसुख: स्वस्थ: समलोष्टाश्मकाञ्चन: |
तुल्यप्रियाप्रियो धीरस्तुल्यनिन्दात्मसंस्तुति: || 24||
मानापमानयोस्तुल्यस्तुल्यो मित्रारिपक्षयो: |
सर्वारम्भपरित्यागी गुणातीत: स उच्यते || 25||
मां च योऽव्यभिचारेण भक्तियोगेन सेवते |
स गुणान्समतीत्यैतान्ब्रह्मभूयाय कल्पते || 26||
ब्रह्मणो हि प्रतिष्ठाहममृतस्याव्ययस्य च |
शाश्वतस्य च धर्मस्य सुखस्यैकान्तिकस्य च || 27||
shri-bhagavan uvacha
param bhuyah pravakshyami jnananam jnanam uttamam
yaj jnatva munayah sarve param siddhim ito gatah
idam jnanam upashritya mama sadharmyam agatah
sarge ’pi nopajayante pralaye na vyathanti cha
mama yonir mahad brahma tasmin garbham dadhamy aham
sambhavah sarva-bhutanam tato bhavati bharata
sarva-yonishu kaunteya murtayah sambhavanti yah
tasam brahma mahad yonir aham bija-pradah pita
sattvam rajas tama iti gunah prakriti-sambhavah
nibadhnanti maha-baho dehe dehinam avyayam
tatra sattvam nirmalatvat prakashakam anamayam
sukha-sangena badhnati jnana-sangena chanagha
rajo ragatmakam viddhi trishna-sanga-samudbhavam
tan nibadhnati kaunteya karma-sangena dehinam
tamas tv ajnana-jam viddhi mohanam sarva-dehinam
pramadalasya-nidrabhis tan nibadhnati bharata
sattvam sukhe sanjayati rajah karmani bharata
jnanam avritya tu tamah pramade sanjayaty uta
rajas tamash chabhibhuya sattvam bhavati bharata
rajah sattvam tamash chaiva tamah sattvam rajas tatha
sarva-dvareshu dehe ’smin prakasha upajayate
jnanam yada tada vidyad vivriddham sattvam ity uta
lobhah pravrittir arambhah karmanam ashamah spriha
rajasy etani jayante vivriddhe bharatarshabha
aprakasho ’pravrittish cha pramado moha eva cha
tamasy etani jayante vivriddhe kuru-nandana
yada sattve pravriddhe tu pralayam yati deha-bhrit
tadottama-vidam lokan amalan pratipadyate
rajasi pralayam gatva karma-sangishu jayate
tatha pralinas tamasi mudha-yonishu jayate
karmanah sukritasyahuh sattvikam nirmalam phalam
rajasas tu phalam duhkham ajnanam tamasah phalam
sattvat sanjayate jnanam rajaso lobha eva cha
pramada-mohau tamaso bhavato ’jnanam eva cha
urdhvam gachchhanti sattva-stha madhye tishthanti rajasah
jaghanya-guna-vritti-stha adho gachchhanti tamasah
nanyam gunebhyah kartaram yada drashtanupashyati
gunebhyash cha param vetti mad-bhavam so ’dhigachchhati
gunan etan atitya trin dehi deha-samudbhavan
janma-mrityu-jara-duhkhair vimukto ’mritam ashnute
arjuna uvacha
kair lingais trin gunan etan atito bhavati prabho
kim acharah katham chaitans trin gunan ativartate
shri-bhagavan uvacha
prakasham cha pravrittim cha moham eva cha pandava
na dveshti sampravrittani na nivrittani kankshati
udasina-vad asino gunair yo na vichalyate
guna vartanta ity evam yo ’vatishthati nengate
sama-duhkha-sukhah sva-sthah sama-loshtashma-kanchanah
tulya-priyapriyo dhiras tulya-nindatma-sanstutih
manapamanayos tulyas tulyo mitrari-pakshayoh
sarvarambha-parityagi gunatitah sa uchyate
mam cha yo ’vyabhicharena bhakti-yogena sevate
sa gunan samatityaitan brahma-bhuyaya kalpate
brahmano hi pratishthaham amritasyavyayasya cha
shashvatasya cha dharmasya sukhasyaikantikasya cha
Please Donate Generously to Sustain Our Efforts
Your donation can make a difference in promoting awareness about Hindu Traditions. Our next milestone is to touch and inspire 1 million youngsters who are in state of ignorance or lack of direction as far as awareness of Sanatan Dharma and our rich traditions are concerned. We appreciate any contribution you can make to support our cause.