Bhagwad Geeta Chapter #11:

Viśhwarūp Darśhan Yog

Yog through Beholding the Cosmic Form of God

अर्जुन उवाच |
मदनुग्रहाय परमं गुह्यमध्यात्मसञ्ज्ञितम् |
यत्त्वयोक्तं वचस्तेन मोहोऽयं विगतो मम || 1||

​

भवाप्ययौ हि भूतानां श्रुतौ विस्तरशो मया |
त्वत्त: कमलपत्राक्ष माहात्म्यमपि चाव्ययम् || 2||

​

एवमेतद्यथात्थ त्वमात्मानं परमेश्वर |
द्रष्टुमिच्छामि ते रूपमैश्वरं पुरुषोत्तम || 3||

​

मन्यसे यदि तच्छक्यं मया द्रष्टुमिति प्रभो |
योगेश्वर ततो मे त्वं दर्शयात्मानमव्ययम् || 4||

​

श्रीभगवानुवाच |
पश्य मे पार्थ रूपाणि शतशोऽथ सहस्रश: |
नानाविधानि दिव्यानि नानावर्णाकृतीनि च || 5||

​

पश्यादित्यान्वसून् रुद्रानश्विनौ मरुतस्तथा |
बहून्यदृष्टपूर्वाणि पश्याश्चर्याणि भारत || 6||

​

इहैकस्थं जगत्कृत्स्नं पश्याद्य सचराचरम् |
मम देहे गुडाकेश यच्चान्यद्द्रष्टुमिच्छसि || 7||

​

न तु मां शक्यसे द्रष्टुमनेनैव स्वचक्षुषा |
दिव्यं ददामि ते चक्षु: पश्य मे योगमैश्वरम् || 8||

​

सञ्जय उवाच |
एवमुक्त्वा ततो राजन्महायोगेश्वरो हरि: |
दर्शयामास पार्थाय परमं रूपमैश्वरम् || 9||

​

अनेकवक्त्रनयनमनेकाद्भुतदर्शनम् |
अनेकदिव्याभरणं दिव्यानेकोद्यतायुधम् || 10||
दिव्यमाल्याम्बरधरं दिव्यगन्धानुलेपनम् |
सर्वाश्चर्यमयं देवमनन्तं विश्वतोमुखम् || 11||

​

दिवि सूर्यसहस्रस्य भवेद्युगपदुत्थिता |
यदि भा: सदृशी सा स्याद्भासस्तस्य महात्मन: || 12||

​

तत्रैकस्थं जगत्कृत्स्नं प्रविभक्तमनेकधा |
अपश्यद्देवदेवस्य शरीरे पाण्डवस्तदा || 13||

​

तत: स विस्मयाविष्टो हृष्टरोमा धनञ्जय: |
प्रणम्य शिरसा देवं कृताञ्जलिरभाषत || 14||

​

अर्जुन उवाच |
पश्यामि देवांस्तव देव देहे
सर्वांस्तथा भूतविशेषसङ्घान् |
ब्रह्माणमीशं कमलासनस्थ-
मृषींश्च सर्वानुरगांश्च दिव्यान् || 15||

​

अनेकबाहूदरवक्त्रनेत्रं
पश्यामि त्वां सर्वतोऽनन्तरूपम् |
नान्तं न मध्यं न पुनस्तवादिं
पश्यामि विश्वेश्वर विश्वरूप || 16||

​

किरीटिनं गदिनं चक्रिणं च
तेजोराशिं सर्वतो दीप्तिमन्तम् |
पश्यामि त्वां दुर्निरीक्ष्यं समन्ताद्
दीप्तानलार्कद्युतिमप्रमेयम् || 17||

​

त्वमक्षरं परमं वेदितव्यं
त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् |
त्वमव्यय: शाश्वतधर्मगोप्ता
सनातनस्त्वं पुरुषो मतो मे || 18||

​

अनादिमध्यान्तमनन्तवीर्य-
मनन्तबाहुं शशिसूर्यनेत्रम् |
पश्यामि त्वां दीप्तहुताशवक्त्रं-

स्वतेजसा विश्वमिदं तपन्तम् || 19||

​

द्यावापृथिव्योरिदमन्तरं हि
व्याप्तं त्वयैकेन दिशश्च सर्वा: |
दृष्ट्वाद्भुतं रूपमुग्रं तवेदं
लोकत्रयं प्रव्यथितं महात्मन् || 20||

​

अमी हि त्वां सुरसङ्घा विशन्ति
केचिद्भीता: प्राञ्जलयो गृणन्ति |
स्वस्तीत्युक्त्वा महर्षिसिद्धसङ्घा:
स्तुवन्ति त्वां स्तुतिभि: पुष्कलाभि: || 21||

​

रुद्रादित्या वसवो ये च साध्या
विश्वेऽश्विनौ मरुतश्चोष्मपाश्च |
गन्धर्वयक्षासुरसिद्धसङ्घा
वीक्षन्ते त्वां विस्मिताश्चैव सर्वे || 22||

​

रूपं महत्ते बहुवक्त्रनेत्रं
महाबाहो बहुबाहूरुपादम् |
बहूदरं बहुदंष्ट्राकरालं
दृष्ट्वा लोका: प्रव्यथितास्तथाहम् || 23||

​

नभ:स्पृशं दीप्तमनेकवर्णं
व्यात्ताननं दीप्तविशालनेत्रम् |
दृष्ट्वा हि त्वां प्रव्यथितान्तरात्मा
धृतिं न विन्दामि शमं च विष्णो || 24||

​

दंष्ट्राकरालानि च ते मुखानि
दृष्ट्वैव कालानलसन्निभानि |
दिशो न जाने न लभे च शर्म
प्रसीद देवेश जगन्निवास || 25||

​

अमी च त्वां धृतराष्ट्रस्य पुत्रा:
सर्वे सहैवावनिपालसङ्घै: |
भीष्मो द्रोण: सूतपुत्रस्तथासौ
सहास्मदीयैरपि योधमुख्यै: || 26||
वक्त्राणि ते त्वरमाणा विशन्ति
दंष्ट्राकरालानि भयानकानि |
केचिद्विलग्ना दशनान्तरेषु
सन्दृश्यन्ते चूर्णितैरुत्तमाङ्गै: || 27||

​

यथा नदीनां बहवोऽम्बुवेगा:
समुद्रमेवाभिमुखा द्रवन्ति |
तथा तवामी नरलोकवीरा
विशन्ति वक्त्राण्यभिविज्वलन्ति || 28||
यथा प्रदीप्तं ज्वलनं पतङ्गा
विशन्ति नाशाय समृद्धवेगा: |
तथैव नाशाय विशन्ति लोका-
स्तवापि वक्त्राणि समृद्धवेगा: || 29||

​

लेलिह्यसे ग्रसमान: समन्ता-
ल्लोकान्समग्रान्वदनैर्ज्वलद्भि: |
तेजोभिरापूर्य जगत्समग्रं
भासस्तवोग्रा: प्रतपन्ति विष्णो || 30||

​

आख्याहि मे को भवानुग्ररूपो
नमोऽस्तु ते देववर प्रसीद |
विज्ञातुमिच्छामि भवन्तमाद्यं
न हि प्रजानामि तव प्रवृत्तिम् || 31||

​

श्रीभगवानुवाच |
कालोऽस्मि लोकक्षयकृत्प्रवृद्धो
लोकान्समाहर्तुमिह प्रवृत्त: |
ऋतेऽपि त्वां न भविष्यन्ति सर्वे
येऽवस्थिता: प्रत्यनीकेषु योधा: || 32||

​

तस्मात्त्वमुत्तिष्ठ यशो लभस्व
जित्वा शत्रून्भुङ् क्ष्व राज्यं समृद्धम् |
मयैवैते निहता: पूर्वमेव
निमित्तमात्रं भव सव्यसाचिन् || 33||

​

द्रोणं च भीष्मं च जयद्रथं च
कर्णं तथान्यानपि योधवीरान् |
मया हतांस्त्वं जहि मा व्यथिष्ठा
युध्यस्व जेतासि रणे सपत्नान् || 34||

​

सञ्जय उवाच |
एतच्छ्रुत्वा वचनं केशवस्य
कृताञ्जलिर्वेपमान: किरीटी |
नमस्कृत्वा भूय एवाह कृष्णं
सगद्गदं भीतभीत: प्रणम्य || 35||

​

अर्जुन उवाच |
स्थाने हृषीकेश तव प्रकीर्त्या
जगत्प्रहृष्यत्यनुरज्यते च |
रक्षांसि भीतानि दिशो द्रवन्ति
सर्वे नमस्यन्ति च सिद्धसङ्घा: || 36||

​

कस्माच्च ते न नमेरन्महात्मन्
गरीयसे ब्रह्मणोऽप्यादिकर्त्रे |
अनन्त देवेश जगन्निवास
त्वमक्षरं सदसतत्परं यत् || 37||

​

त्वमादिदेव: पुरुष: पुराणस्-
त्वमस्य विश्वस्य परं निधानम् |
वेत्तासि वेद्यं च परं च धाम
त्वया ततं विश्वमनन्तरूप || 38||

​

वायुर्यमोऽग्निर्वरुण: शशाङ्क:
प्रजापतिस्त्वं प्रपितामहश्च |
नमो नमस्तेऽस्तु सहस्रकृत्व:
पुनश्च भूयोऽपि नमो नमस्ते || 39||

​

नम: पुरस्तादथ पृष्ठतस्ते
नमोऽस्तु ते सर्वत एव सर्व |
अनन्तवीर्यामितविक्रमस्त्वं
सर्वं समाप्नोषि ततोऽसि सर्व: || 40||

​

सखेति मत्वा प्रसभं यदुक्तं
हे कृष्ण हे यादव हे सखेति |
अजानता महिमानं तवेदं
मया प्रमादात्प्रणयेन वापि || 41||
यच्चावहासार्थमसत्कृतोऽसि
विहारशय्यासनभोजनेषु |
एकोऽथवाप्यच्युत तत्समक्षं
तत्क्षामये त्वामहमप्रमेयम् || 42||

​

पितासि लोकस्य चराचरस्य
त्वमस्य पूज्यश्च गुरुर्गरीयान् |
न त्वत्समोऽस्त्यभ्यधिक: कुतोऽन्यो
लोकत्रयेऽप्यप्रतिमप्रभाव || 43||

​

तस्मात्प्रणम्य प्रणिधाय कायं
प्रसादये त्वामहमीशमीड्यम् |
पितेव पुत्रस्य सखेव सख्यु:
प्रिय: प्रियायार्हसि देव सोढुम् || 44||

​

अदृष्टपूर्वं हृषितोऽस्मि दृष्ट्वा
भयेन च प्रव्यथितं मनो मे |
तदेव मे दर्शय देवरूपं
प्रसीद देवेश जगन्निवास || 45||

​

किरीटिनं गदिनं चक्रहस्त-
मिच्छामि त्वां द्रष्टुमहं तथैव |
तेनैव रूपेण चतुर्भुजेन
सहस्रबाहो भव विश्वमूर्ते || 46||

​

श्रीभगवानुवाच |
मया प्रसन्नेन तवार्जुनेदं
रूपं परं दर्शितमात्मयोगात् |
तेजोमयं विश्वमनन्तमाद्यं
यन्मे त्वदन्येन न दृष्टपूर्वम् || 47||

​

न वेदयज्ञाध्ययनैर्न दानै-
र्न च क्रियाभिर्न तपोभिरुग्रै: |
एवंरूप: शक्य अहं नृलोके
द्रष्टुं त्वदन्येन कुरुप्रवीर || 48||

​

मा ते व्यथा मा च विमूढभावो
दृष्ट्वा रूपं घोरमीदृङ्ममेदम् |
व्यपेतभी: प्रीतमना: पुनस्त्वं
तदेव मे रूपमिदं प्रपश्य || 49||

​

सञ्जय उवाच |
इत्यर्जुनं वासुदेवस्तथोक्त्वा
स्वकं रूपं दर्शयामास भूय: |
आश्वासयामास च भीतमेनं
भूत्वा पुन: सौम्यवपुर्महात्मा || 50||

​

अर्जुन उवाच |
दृष्ट्वेदं मानुषं रूपं तव सौम्यं जनार्दन |
इदानीमस्मि संवृत्त: सचेता: प्रकृतिं गत: || 51||

​

श्रीभगवानुवाच |
सुदुर्दर्शमिदं रूपं दृष्टवानसि यन्मम |
देवा अप्यस्य रूपस्य नित्यं दर्शनकाङ्क्षिण: || 52||
नाहं वेदैर्न तपसा न दानेन न चेज्यया |
शक्य एवंविधो द्रष्टुं दृष्टवानसि मां यथा || 53||

​

भक्त्या त्वनन्यया शक्य अहमेवंविधोऽर्जुन |
ज्ञातुं द्रष्टुं च तत्त्वेन प्रवेष्टुं च परन्तप || 54||

​

मत्कर्मकृन्मत्परमो मद्भक्त: सङ्गवर्जित: |
निर्वैर: सर्वभूतेषु य: स मामेति पाण्डव || 55||

arjuna uvacha
mad-anugrahaya paramam guhyam adhyatma-sanjnitam
yat tvayoktam vachas tena moho ’yam vigato mama

​

bhavapyayau hi bhutanam shrutau vistarasho maya
tvattah kamala-patraksha mahatmyam api chavyayam

​

evam etad yathattha tvam atmanam parameshvara
drashtum ichchhami te rupam aishwaram purushottama

​

manyase yadi tach chhakyam maya drashtum iti prabho
yogeshvara tato me tvam darshayatmanam avyayam

​

shri-bhagavan uvacha
pashya me partha rupani shatasho ’tha sahasrashah
nana-vidhani divyani nana-varnakritini cha

​

pashyadityan vasun rudran ashvinau marutas tatha
bahuny adrishta-purvani pashyashcharyani bharata

​

ihaika-stham jagat kritsnam pashyadya sa-characharam
mama dehe gudakesha yach chanyad drashtum ichchhasi

​

na tu mam shakyase drashtum anenaiva sva-chakshusha
divyam dadami te chakshuh pashya me yogam aishwaram

​

sanjaya uvacha
evam uktva tato rajan maha-yogeshvaro harih
darshayam asa parthaya paramam rupam aishwaram

​

aneka-vaktra-nayanam anekadbhuta-darshanam
aneka-divyabharanam divyanekodyatayudham
divya-malyambara-dharam divya-gandhanulepanam
sarvashcharya-mayam devam anantam vishvato-mukham

​

divi surya-sahasrasya bhaved yugapad utthita
yadi bhah sadrishi sa syad bhasas tasya mahatmanah

​

tatraika-stham jagat kritsnam pravibhaktam anekadha
apashyad deva-devasya sharire pandavas tada

​

tatah sa vismayavishto hrishta-roma dhananjayah
pranamya shirasa devam kritanjalir abhashata

​

arjuna uvacha
pashyami devans tava deva dehe
sarvans tatha bhuta-vishesha-sanghan
brahmanam isham kamalasana-stham
rishinsh cha sarvan uragansh cha divyan

​

aneka-bahudara-vaktra-netram
pashyami tvam sarvato ’nanta-rupam
nantam na madhyam na punas tavadim
pashyami vishveshvara vishva-rupa

​

kiritinam gadinam chakrinam cha
tejo-rashim sarvato diptimantam
pashyami tvam durnirikshyam samantad
diptanalarka-dyutim aprameyam

​

tvam aksharam paramam veditavyam
tvam asya vishvasya param nidhanam
tvam avyayah shashvata-dharma-gopta
sanatanas tvam purusho mato me

​

anadi-madhyantam ananta-viryam
ananta-bahum shashi-surya-netram
pashyami tvam dipta-hutasha-vaktram
sva-tejasa vishvam idam tapantam

​

dyav a-prithivyor idam antaram hi
vyaptam tvayaikena dishash cha sarvah
drishtvadbhutam rupam ugram tavedam
loka-trayam pravyathitam mahatman

​

ami hi tvam sura-sangha vishanti
kechid bhitah pranjalayo grinanti
svastity uktva maharshi-siddha-sanghah
stuvanti tvam stutibhih pushkalabhih

​

rudraditya vasavo ye cha sadhya
vishve ’shvinau marutash choshmapash cha
gandharva-yakshasura-siddha-sangha
vikshante tvam vismitash chaiva sarve

​

rupam mahat te bahu-vaktra-netram
maha-baho bahu-bahuru-padam
bahudaram bahu-danshtra-karalam
drishtva lokah pravyathitas tathaham

​

nabhah-sprisham diptam aneka-varnam
vyattananam dipta-vishala-netram
drishtva hi tvam pravyathitantar-atma
dhritim na vindami shamam cha vishno

​

danshtra-karalani cha te mukhani
drishtvaiva kalanala-sannibhani
disho na jane na labhe cha sharma
prasida devesha jagan-nivasa

​

ami cha tvam dhritarashtrasya putrah
sarve sahaivavani-pala-sanghaih
bhishmo dronah suta-putras tathasau
sahasmadiyair api yodha-mukhyaih
vaktrani te tvaramana vishanti
danshtra-karalani bhayanakani
kechid vilagna dashanantareshu
sandrishyante churnitair uttamangaih

​

yatha nadinam bahavo ’mbu-vegah
samudram evabhimukha dravanti
tatha tavami nara-loka-vira
vishanti vaktrany abhivijvalanti
yatha pradiptam jvalanam patanga
vishanti nashaya samriddha-vegah
tathaiva nashaya vishanti lokas
tavapi vaktrani samriddha-vegah

​

lelihyase grasamanah samantal
lokan samagran vadanair jvaladbhih
tejobhir apurya jagat samagram
bhasas tavograh pratapanti vishno

​

akhyahi me ko bhavan ugra-rupo
namo ’stu te deva-vara prasida
vijnatum ichchhami bhavantam adyam
na hi prajanami tava pravrittim

​

shri-bhagavan uvacha
kalo ’smi loka-kshaya-krit pravriddho
lokan samahartum iha pravrittah
rite ’pi tvam na bhavishyanti sarve
ye ’vasthitah pratyanikeshu yodhah

​

tasmat tvam uttishtha yasho labhasva
jitva shatrun bhunkshva rajyam samriddham
mayaivaite nihatah purvam eva
nimitta-matram bhava savya-sachin

​

dronam cha bhishmam cha jayadratham cha
karnam tathanyan api yodha-viran
maya hatams tvam jahi ma vyathishtha
yudhyasva jetasi rane sapatnan

​

sanjaya uvacha
etach chhrutva vachanam keshavasya
kritanjalir vepamanah kiriti
namaskritva bhuya evaha krishnam
sa-gadgadam bhita-bhitah pranamya

​

arjuna uvacha
sthane hrishikesha tava prakirtya
jagat prahrishyaty anurajyate cha
rakshansi bhitani disho dravanti
sarve namasyanti cha siddha-sanghah

​

kasmach cha te na nameran mahatman
gariyase brahmano ’py adi-kartre
ananta devesha jagan-nivasa
tvam aksharam sad-asat tat param yat

​

tvam adi-devah purushah puranas
tvam asya vishvasya param nidhanam
vettasi vedyam cha param cha dhama
tvaya tatam vishvam ananta-rupa

​

vayur yamo ’gnir varunah shashankah
prajapatis tvam prapitamahash cha
namo namas te ’stu sahasra-kritvah
punash cha bhuyo ’pi namo namas te

​

namah purastad atha prishthatas te
namo ’stu te sarvata eva sarva
ananta-viryamita-vikramas tvam
sarvam samapnoshi tato ’si sarvah

​

sakheti matva prasabham yad uktam
he krishna he yadava he sakheti
ajanata mahimanam tavedam
maya pramadat pranayena vapi
yach chavahasartham asat-krito ’si
vihara-shayyasana-bhojaneshu
eko ’tha vapy achyuta tat-samaksham
tat kshamaye tvam aham aprameyam

​

pitasi lokasya characharasya
tvam asya pujyash cha gurur gariyan
na tvat-samo ’sty abhyadhikah kuto ’nyo
loka-traye ’py apratima-prabhava

​

tasmat pranamya pranidhaya kayam
prasadaye tvam aham isham idyam
piteva putrasya sakheva sakhyuh
priyah priyayarhasi deva sodhum

​

adrishta-purvam hrishito ’smi drishtva
bhayena cha pravyathitam mano me
tad eva me darshaya deva rupam
prasida devesha jagan-nivasa

​

kiritinam gadinam chakra-hastam
ichchhami tvam drashtum aham tathaiva
tenaiva rupena chatur-bhujena
sahasra-baho bhava vishva-murte

​

shri-bhagavan uvacha
maya prasannena tavarjunedam
rupam param darshitam atma-yogat
tejo-mayam vishvam anantam adyam
yan me tvad anyena na drishta-purvam

​

na veda-yajnadhyayanair na danair
na cha kriyabhir na tapobhir ugraih
evam-rupah shakya aham nri-loke
drashtum tvad anyena kuru-pravira

​

ma te vyatha ma cha vimudha-bhavo
drishtva rupam ghoram idrin mamedam
vyapeta-bhih prita-manah punas tvam
tad eva me rupam idam prapashya

​

sanjaya uvacha
ity arjunam vasudevas tathoktva
svakam rupam darshayam asa bhuyah
ashvasayam asa cha bhitam enam
bhutva punah saumya-vapur mahatma

​

arjuna uvacha
drishtvedam manusham rupam tava saumyam janardana
idanim asmi samvrittah sa-chetah prakritim gatah

​

shri-bhagavan uvacha
su-durdarsham idam rupam drishtavan asi yan mama
deva apy asya rupasya nityam darshana-kankshinah
naham vedair na tapasa na danena na chejyaya
shakya evam-vidho drashtum drishtavan asi mam yatha

​

bhaktya tv ananyaya shakya aham evam-vidho ’rjuna
jnatum drashtum cha tattvena praveshtum cha parantapa

​

mat-karma-krin mat-paramo mad-bhaktah sanga-varjitah
nirvairah sarva-bhuteshu yah sa mam eti pandava

​