Bhagwad Geeta Chapter #1:
Arjun Viṣhād Yog
Lamenting the Consequences of War
धृतराष्ट्र उवाच |
धर्मक्षेत्रे कुरुक्षेत्रे समवेता युयुत्सवः |
मामकाः पाण्डवाश्चैव किमकुर्वत सञ्जय || 1||
सञ्जय उवाच ।
दृष्ट्वा तु पाण्डवानीकं व्यूढं दुर्योधनस्तदा ।
आचार्यमुपसङ्गम्य राजा वचनमब्रवीत् || 2||
पश्यैतां पाण्डुपुत्राणामाचार्य महतीं चमूम् ।
व्यूढां द्रुपदपुत्रेण तव शिष्येण धीमता || 3||
अत्र शूरा महेष्वासा भीमार्जुनसमा युधि
युयुधानो विराटश्च द्रुपदश्च महारथ: || 4||
धृष्टकेतुश्चेकितान: काशिराजश्च वीर्यवान् |
पुरुजित्कुन्तिभोजश्च शैब्यश्च नरपुङ्गव: || 5||
युधामन्युश्च विक्रान्त उत्तमौजाश्च वीर्यवान् |
सौभद्रो द्रौपदेयाश्च सर्व एव महारथा: || 6||
अस्माकं तु विशिष्टा ये तान्निबोध द्विजोत्तम |
नायका मम सैन्यस्य संज्ञार्थं तान्ब्रवीमि ते || 7||
भवान्भीष्मश्च कर्णश्च कृपश्च समितिञ्जय: |
अश्वत्थामा विकर्णश्च सौमदत्तिस्तथैव च || 8||
अन्ये च बहव: शूरा मदर्थे त्यक्तजीविता: |
नानाशस्त्रप्रहरणा: सर्वे युद्धविशारदा: || 9||
अपर्याप्तं तदस्माकं बलं भीष्माभिरक्षितम् |
पर्याप्तं त्विदमेतेषां बलं भीमाभिरक्षितम् || 10||
अयनेषु च सर्वेषु यथाभागमवस्थिता: |
भीष्ममेवाभिरक्षन्तु भवन्त: सर्व एव हि || 11||
तस्य सञ्जनयन्हर्षं कुरुवृद्ध: पितामह: |
सिंहनादं विनद्योच्चै: शङ्खं दध्मौ प्रतापवान् || 12||
तत: शङ्खाश्च भेर्यश्च पणवानकगोमुखा: |
सहसैवाभ्यहन्यन्त स शब्दस्तुमुलोऽभवत् || 13||
तत: श्वेतैर्हयैर्युक्ते महति स्यन्दने स्थितौ |
माधव: पाण्डवश्चैव दिव्यौ शङ्खौ प्रदध्मतु: || 14||
पाञ्चजन्यं हृषीकेशो देवदत्तं धनञ्जय: |
पौण्ड्रं दध्मौ महाशङ्खं भीमकर्मा वृकोदर: || 15||
अनन्तविजयं राजा कुन्तीपुत्रो युधिष्ठिर: |
नकुल: सहदेवश्च सुघोषमणिपुष्पकौ || 16||
काश्यश्च परमेष्वास: शिखण्डी च महारथ: |
धृष्टद्युम्नो विराटश्च सात्यकिश्चापराजित: || 17||
द्रुपदो द्रौपदेयाश्च सर्वश: पृथिवीपते |
सौभद्रश्च महाबाहु: शङ्खान्दध्मु: पृथक् पृथक् || 18||
स घोषो धार्तराष्ट्राणां हृदयानि व्यदारयत् |
नभश्च पृथिवीं चैव तुमुलोऽभ्यनुनादयन् || 19||
अथ व्यवस्थितान्दृष्ट्वा धार्तराष्ट्रान् कपिध्वज: |
प्रवृत्ते शस्त्रसम्पाते धनुरुद्यम्य पाण्डव: ||20||
हृषीकेशं तदा वाक्यमिदमाह महीपते |
अर्जुन उवाच |
सेनयोरुभयोर्मध्ये रथं स्थापय मेऽच्युत || 21||
यावदेतान्निरीक्षेऽहं योद्धुकामानवस्थितान् |
कैर्मया सह योद्धव्यमस्मिन् रणसमुद्यमे || 22||
योत्स्यमानानवेक्षेऽहं य एतेऽत्र समागता: |
धार्तराष्ट्रस्य दुर्बुद्धेर्युद्धे प्रियचिकीर्षव: || 23||
सञ्जय उवाच |
एवमुक्तो हृषीकेशो गुडाकेशेन भारत |
सेनयोरुभयोर्मध्ये स्थापयित्वा रथोत्तमम् || 24||
भीष्मद्रोणप्रमुखत: सर्वेषां च महीक्षिताम् |
उवाच पार्थ पश्यैतान्समवेतान्कुरूनिति || 25||
तत्रापश्यत्स्थितान् पार्थ: पितृ नथ पितामहान् |
आचार्यान्मातुलान्भ्रातृ न्पुत्रान्पौत्रान्सखींस्तथा || 26||
श्वशुरान्सुहृदश्चैव सेनयोरुभयोरपि |
तान्समीक्ष्य स कौन्तेय: सर्वान्बन्धूनवस्थितान् || 27||
कृपया परयाविष्टो विषीदन्निदमब्रवीत् |
अर्जुन उवाच |
दृष्ट्वेमं स्वजनं कृष्ण युयुत्सुं समुपस्थितम् || 28||
सीदन्ति मम गात्राणि मुखं च परिशुष्यति |
वेपथुश्च शरीरे मे रोमहर्षश्च जायते || 29||
गाण्डीवं स्रंसते हस्तात्त्वक्चै व परिदह्यते |
न च शक्नोम्यवस्थातुं भ्रमतीव च मे मन: || 30||
निमित्तानि च पश्यामि विपरीतानि केशव |
न च श्रेयोऽनुपश्यामि हत्वा स्वजनमाहवे || 31||
न काङ्क्षे विजयं कृष्ण न च राज्यं सुखानि च |
किं नो राज्येन गोविन्द किं भोगैर्जीवितेन वा || 32||
येषामर्थे काङ्क्षितं नो राज्यं भोगा: सुखानि च |
त इमेऽवस्थिता युद्धे प्राणांस्त्यक्त्वा धनानि च || 33||
आचार्या: पितर: पुत्रास्तथैव च पितामहा: |
मातुला: श्वशुरा: पौत्रा: श्याला: सम्बन्धिनस्तथा || 34||
एतान्न हन्तुमिच्छामि घ्नतोऽपि मधुसूदन |
अपि त्रैलोक्यराज्यस्य हेतो: किं नु महीकृते || 35||
निहत्य धार्तराष्ट्रान्न: का प्रीति: स्याज्जनार्दन |
पापमेवाश्रयेदस्मान्हत्वैतानाततायिन: || 36 ||
तस्मान्नार्हा वयं हन्तुं धार्तराष्ट्रान्स्वबान्धवान् |
स्वजनं हि कथं हत्वा सुखिन: स्याम माधव || 37||
यद्यप्येते न पश्यन्ति लोभोपहतचेतस: |
कुलक्षयकृतं दोषं मित्रद्रोहे च पातकम् || 38||
कथं न ज्ञेयमस्माभि: पापादस्मान्निवर्तितुम् |
कुलक्षयकृतं दोषं प्रपश्यद्भिर्जनार्दन || 39||
कुलक्षये प्रणश्यन्ति कुलधर्मा: सनातना: |
धर्मे नष्टे कुलं कृत्स्नमधर्मोऽभिभवत्युत || 40||
अधर्माभिभवात्कृष्ण प्रदुष्यन्ति कुलस्त्रिय: |
स्त्रीषु दुष्टासु वार्ष्णेय जायते वर्णसङ्कर: || 41||
सङ्करो नरकायैव कुलघ्नानां कुलस्य च |
पतन्ति पितरो ह्येषां लुप्तपिण्डोदकक्रिया: || 42||
दोषैरेतै: कुलघ्नानां वर्णसङ्करकारकै: |
उत्साद्यन्ते जातिधर्मा: कुलधर्माश्च शाश्वता: || 43||
उत्सन्नकुलधर्माणां मनुष्याणां जनार्दन |
नरकेऽनियतं वासो भवतीत्यनुशुश्रुम || 44||
अहो बत महत्पापं कर्तुं व्यवसिता वयम् |
यद्राज्यसुखलोभेन हन्तुं स्वजनमुद्यता: || 45||
यदि मामप्रतीकारमशस्त्रं शस्त्रपाणय: |
धार्तराष्ट्रा रणे हन्युस्तन्मे क्षेमतरं भवेत् || 46||
सञ्जय उवाच |
एवमुक्त्वार्जुन: सङ्ख्ये रथोपस्थ उपाविशत् |
विसृज्य सशरं चापं शोकसंविग्नमानस: || 47||
dhritarashtra uvacha
dharma-kshetre kuru-kshetre samaveta yuyutsavah
mamakah pandavashchaiva kimakurvata sanjaya
sanjaya uvacha
drishtva tu pandavanikam vyudham duryodhanastada
acharyamupasangamya raja vachanamabravit
pashyaitam pandu-putranam acharya mahatim chamum
vyudham drupada-putrena tava shishyena dhimata
atra shura maheshvasa bhimarjuna-sama yudhi
yuyudhano viratashcha drupadashcha maha-rathah
dhrishtaketushchekitanah kashirajashcha viryavan
purujit kuntibhojashcha shaibyashcha nara-pungavah
yudhamanyushcha vikranta uttamaujashcha viryavan
saubhadro draupadeyashcha sarva eva maha-rathah
asmakam tu vishishta ye tannibodha dwijottama
nayaka mama sainyasya sanjnartham tanbravimi te || 7||
bhavanbhishmashcha karnashcha kripashcha samitinjayah
ashvatthama vikarnashcha saumadattis tathaiva cha
anye cha bahavah shura madarthe tyaktajivitah
nana-shastra-praharanah sarve yuddha-visharadah
aparyaptam tadasmakam balam bhishmabhirakshitam
paryaptam tvidametesham balam bhimabhirakshitam
ayaneshu cha sarveshu yatha-bhagamavasthitah
bhishmamevabhirakshantu bhavantah sarva eva hi
tasya sanjanayan harsham kuru-vriddhah pitamahah
simha-nadam vinadyochchaih shankham dadhmau pratapavan
tatah shankhashcha bheryashcha panavanaka-gomukhah
sahasaivabhyahanyanta sa shabdastumulo ’bhavat
tatah shvetairhayairyukte mahati syandane sthitau
madhavah pandavashchaiva divyau shankhau pradadhmatuh
panchajanyam hrishikesho devadattam dhananjayah
paundram dadhmau maha-shankham bhima-karma vrikodarah
anantavijayam raja kunti-putro yudhishthirah
nakulah sahadevashcha sughosha-manipushpakau
kashyashcha parameshvasah shikhandi cha maha-rathah
dhrishtadyumno viratashcha satyakish chaparajitah
drupado draupadeyashcha sarvashah prithivi-pate
saubhadrashcha maha-bahuh shankhandadhmuh prithak prithak
sa ghosho dhartarashtranam hridayani vyadarayat
nabhashcha prithivim chaiva tumulo abhyanunadayan
atha vyavasthitan drishtva dhartarashtran kapi-dhwajah
pravritte shastra-sampate dhanurudyamya pandavah
hrishikesham tada vakyam idam aha mahi-pate
arjuna uvacha
senayor ubhayor madhye ratham sthapaya me ’chyuta
yavadetan nirikshe ’ham yoddhu-kaman avasthitan
kairmaya saha yoddhavyam asmin rana-samudyame
yotsyamanan avekshe ’ham ya ete ’tra samagatah
dhartarashtrasya durbuddher yuddhe priya-chikirshavah
sanjaya uvacha
evam ukto hrishikesho gudakeshena bharata
senayor ubhayor madhye sthapayitva rathottamam
bhishma-drona-pramukhatah sarvesham cha mahi-kshitam
uvacha partha pashyaitan samavetan kurun iti
tatrapashyat sthitan parthah pitrin atha pitamahan
acharyan matulan bhratrin putran pautran sakhims tatha
shvashuran suhridash chaiva senayor ubhayor api
tansamikshya sa kaunteyah sarvan bandhun avasthitan
kripaya parayavishto vishidann idam abravit
arjuna uvacha
drishtvemam sva-janam krishna yuyutsum samupasthitam
sidanti mama gatrani mukham cha parishushyati
vepathush cha sharire me roma-harshash cha jayate
gandivam sramsate hastat tvak chaiva paridahyate
na cha shaknomy avasthatum bhramativa cha me manah
nimittani cha pashyami viparitani keshava
na cha shreyo ’nupashyami hatva sva-janam ahave
na kankshe vijayam krishna na cha rajyam sukhani cha
kim no rajyena govinda kim bhogair jivitena va
yesham arthe kankshitam no rajyam bhogah sukhani cha
ta ime ’vasthita yuddhe pranams tyaktva dhanani cha
acharyah pitarah putras tathaiva cha pitamahah
matulah shvashurah pautrah shyalah sambandhinas tatha
etan na hantum ichchhami ghnato ’pi madhusudana
api trailokya-rajyasya hetoh kim nu mahi-krite
nihatya dhartarashtran nah ka pritih syaj janardana
papam evashrayed asman hatvaitan atatayinah
tasman narha vayam hantum dhartarashtran sa-bandhavan
sva-janam hi katham hatva sukhinah syama madhava
yadyapyete na pashyanti lobhopahata-chetasah
kula-kshaya-kritam dosham mitra-drohe cha patakam
katham na jneyam asmabhih papad asman nivartitum
kula-kshaya-kritam dosham prapashyadbhir janardana
kula-kshaye pranashyanti kula-dharmah sanatanah
dharme nashte kulam kritsnam adharmo ’bhibhavaty uta
adharmabhibhavat krishna pradushyanti kula-striyah
strishu dushtasu varshneya jayate varna-sankarah
sankaro narakayaiva kula-ghnanam kulasya cha
patanti pitaro hy esham lupta-pindodaka-kriyah
doshair etaih kula-ghnanam varna-sankara-karakaih
utsadyante jati-dharmah kula-dharmash cha shashvatah
utsanna-kula-dharmanam manushyanam janardana
narake ‘niyatam vaso bhavatityanushushruma
aho bata mahat papam kartum vyavasita vayam
yad rajya-sukha-lobhena hantum sva-janam udyatah
yadi mam apratikaram ashastram shastra-panayah
dhartarashtra rane hanyus tan me kshemataram bhavet
sanjaya uvacha
evam uktvarjunah sankhye rathopastha upavishat
visrijya sa-sharam chapam shoka-samvigna-manasah
Please Donate Generously to Sustain Our Efforts
Your donation can make a difference in promoting awareness about Hindu Traditions. Our next milestone is to touch and inspire 1 million youngsters who are in state of ignorance or lack of direction as far as awareness of Sanatan Dharma and our rich traditions are concerned. We appreciate any contribution you can make to support our cause.